شناخت عدل و بخشش

امام علی علیه‌ السلام فرمودند:

وَ سُئِلَ علیه السلام أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ فَقَالَ علیه السلام الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا عَنْ جِهَتِهَا وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا.

از امام علی علیه السلام سوال شد عدل و وجود کدام یک برترند؟ حضرت فرمودند: عدل چیزها را در جای خود قرار می دهد و جود آنها را از جای خود خارج می کند. عدل از جود شریف‌تر و برتر است.

نهج البلاغه: حکمت 429

راغب می گوید:
العِدالَهُ و المُعادِلَهُ لَفظٌ یَقتَضِی مَعنَی المُساواه
عدالت و معادله معنای مساوات را در بر دارند پس عدل یعنی دادن حق به صاحب حق و قرآن شریف اجرای عدالت را فلسفه وجودی انبیاء می شمرد.

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ(1)
همانا انبیاء را با دلایل روشن فرستادیم و همراه ایشان کتاب و ترازو فرستادیم تا مردم به عدالت قیام کنند.

از بیان امام علیه السلام استفاده کردیم که جایگاه عدل از جود بالاتر است چون حق به مستحق آن می رسد و توازن و تعادل در سطح جامه به وجود می آید.

جود با اینکه جزو صفات پسندیده است ولی گاهی باعث می شود آدم های کمرو و آنهایی که واسطه و رابط ندارند حقشان پایمال شود و سهم خود را نگیرند.

مقداری مال برای امیرالمومنین علیه السلام آوردند حضرت فرمودند: ما این اموال را بین سیاه پوست و سرخ پوست به نسبت مساوی تقسیم می کنیم. در این موقع مروان بن حکم به طلحه و زبیر گفت منظور علی اشاره به شماست. حضرت علی علیه السلام به هر نفری سه دینار داد. مردی از انصار سه دینار خود را گرفت پس از او غلامی که تازه آزاد شده بود پیش آمد او هم به سهم خود رسید. مرد انصاری عرض کرد یا امیرالمومنین این غلام را دیروز من آزاد کردم سهم مرا با او یکسان می دهی؟
حضرت فرمودند: من در کتاب خدا دقت کردم تفاوتی قرار نداده بود بین فرزندان اسماعیل که کنیززاده بودند و فرزندان اسحاق که از زنی متولد شده بودند.(2)

پی‌نوشت‌ها:
1- سوره حدید، آیه 25
2- روضه کافی، ص 67

منبع: حدیث زندگی: شرح حکمت های نهج البلاغه، کاظم ارفع، تهران: پیام عدالت، 1390.